Απόκρυφα και Γνωστικά

Αναρτήθηκε από τον/την 1greek στο Ιουλίου 2, 2012

 

 

 

 

 

 

1 Vote

  Τα απόκρυφα χριστιανικά και Γνωστικά ή Γνωστικίζοντα κείμενα σπανίως μπορούμε να τα χρονολογήσουμε με κάποια ακρίβεια.

Τα περισσότερα γράφτηκαν στον Β’ αιώνα. «Βίβλοι απόκρυφοι» χαρακτηρίζονταν αρχικά τα κείμενα που προορίζονταν για κλειστή ομάδα μυημένων (σε θρησκευτικά μυστήρια ή θρησκευτική γνώση). Στην εκκλησιαστική γραμματεία ονομάσθηκαν απόκρυφα τα έργα που εμφανίστηκαν ως κείμενα Αποστόλων ή καινοδιαθηκικών και παλαιοδιαθηκικών γενικά προσώπων χωρίς πράγματι να προέρχονται από αυτά.

Ιουδαιοχριστιανοί, αιρετικοί, γνωστικίζοντες χριστιανοί, γνωστικοί, ευφάνταστοι, αφελείς και πάντως όχι γνήσιοι χριστιανοί ισχυρίζονταν ότι κατείχαν απόκρυφα βιβλία ή απόκρυφες παραδόσεις, δηλαδή λόγους, διδασκαλίες, πληροφορίες (για την ζωή, τη δράση, τα θαύματα) και αποκαλύψεις προσώπων της ΚΔ, συμπεριλαμβανομένου και του Χριστού.

Τέτοιο υλικό περιέχεται στα απόκρυφα βιβλία, τα οποία μάλιστα κυκλοφορούσαν σε μεγάλο αριθμό, πολύ μεγαλύτερο από τον αριθμό των βιβλίων με γνήσια εκκλησιαστική Παράδοση. Είναι μάλιστα κοινός τόπος ότι σημαντικό μέρος της Ορθοδόξου εκκλησιαστικής γραμματείας και ο καθορισμός (το κλείσιμο) του Κανόνα της ΚΔ αποτελούν αντίδραση της Εκκλησίας στην πληθωρική απόκρυφη γραμματεία. Συνέβη όμως, παρά τον αγώνα της Εκκλησίας, μερικά απόκρυφα να τιμηθούν στους κόλπους της ως κανονικά ή δευτεροκανονικά βιβλία ή τουλάχιστον ωφέλιμα έργα.

   Το είδος των απόκρυφων έργων είναι σε γενικές γραμμές ανάλογο με το είδος των κανονικών καινοδιαθηκικών βιβλίων. Έτσι έχομε Ευαγγέλια, Πράξεις, Επιστολές και Αποκαλύψεις. Η αναλογία αυτή είναι κάποτε πολύ σχετική, διότι π.χ. αποκαλυπτικό υλικό υπάρχει σε απόκρυφα ευαγγέλια. (Σχετικά πρέπει να προσθέσουμε ότι οι κύκλοι, που δημιούργησαν την καινοδιαθηκική απόκρυφη γραμματεία, επεξεργάσθηκαν με τις ίδιες διαθέσεις και ιουδαϊκά απόκρυφα, όπως είναι η Διαθήκη των 12 Πατριαρχών και η Ανάληψις του Ησαία). Οι συντάκτες απόκρυφων έργων διακρίνονται:εις αυτούς που μένουν στο χώρο της συνοπτικής και καινοδιαθηκικής παραδόσεως, εις αυτούς που συμπληρώνουν ευρύτερα την παράδοση αυτή και ζητούν να υποκαταστήσουν τα κανονικά βιβλία, και εις αυτούς που δημιουργούν κάτι το τελείως νέο, χωρίς να προϋποθέτουν στοιχεία καινοδιαθηκικής παραδόσεως. Οι τελευταίοι είναι βασικά οι Γνωστικοί, των οποίων τα έργα συμβατικά μόνο χαρακτηρίζομε απόκρυφα, διότι το μόνο που διατηρούν από την ΚΔ είναι οι επιγραφές (Ευαγγέλιον, Επιστολή…) και η απόδοσή τους σε αποστολικούς άνδρες, κάτι που δε θεωρείται πάντοτε αναγκαίο.

   Σκοπός των απόκρυφων ήταν η οικοδομή των πιστών με στοιχεία που ενίσχυαν την ευσέβεια, η συμπλήρωση των πολλών κενών που παρουσιάζουν οι περιγραφές και διηγήσεις για τον Κύριο (παιδική ηλικία κλπ), τα συγγενικά του πρόσωπα (Θεοτόκος, Ιωσήφ) και τους Αποστόλους, η διάδοση κι επιβολή κακοδοξιών και η προβολή τελείως νέων αποκαλύψεων, κάτι που ισχύει κυρίως για τα έργα Γνωστικής προελεύσεως, δηλ. για τα περισσότερα απόκρυφα έργα.
   Η σημασία των απόκρυφων βιβλίων στη ζωή της Εκκλησίας υπήρξε αρνητική και οπωσδήποτε μεγάλη. Η πληθώρα τους προϋποθέτει αμφιβολίες, πνευματικό αναβρασμό, απώλεια του αποστολικού φρονήματος ή και διάθεση ενσυνείδητης ή ασυνείδητης απορρίψεως του τελευταίου σε μεγάλο αριθμό πιστών. Προϋποθέτει μία Εκκλησία, η οποία αγωνίζεται σκληρά για τη γνησιότητα και την αλήθεια της, που κινδυνεύει από ορισμένα μέλη της. Το μέγεθος και τη σημασία του αγώνα αυτού υπογραμμίζει το γεγονός ότι τοπικές Εκκλησίες (η ίδια η Εκκλησία) για μακρό χρονικό διάστημα εξέλαβαν απόκρυφα βιβλία (τη δήθεν Επιστολή Βαρνάβα, τη Διδαχή…) σαν θεόπνευστα και τα συμπεριέλαβαν στον Κανόνα της ΚΔ, με αποτέλεσμα το μερικό αποπροσανατολισμό των πιστών.
Τα απόκρυφα εκφράζουν με τρόπο συγκλονιστικό την κρίση στους κόλπους της Εκκλησίας και την αγωνία της ενώπιον των πολλών τάσεων που αναπτύχθηκαν με σκοπό την επέκταση, την ερμηνεία και κάποτε την αλλαγή της αποστολικής Παραδόσεως. Και είναι αξιοθαύμαστο ότι κατόρθωσε τελικά η Εκκλησία να εκφράσει την αυτοσυνειδησία της και να προστατεύσει την γνησιότητά της, παραμερίζοντας κάθε κίβδηλη παράδοση και κακόδοξη ερμηνεία των καινοδιαθηκικών γεγονότων.
Η διαδικασία αυτή υπήρξε μακρά, διήρκησε γενικά από τις τελευταίες δεκαετίες του Α’ μέχρι τις τελευταίες του Β’ και τις πρώτες του Γ’ αιώνα. Το σκοπό της η Εκκλησία πραγματοποιούσε όσο πετύχαινε η προσπάθειά της να φανερώσει και να εκφράσει την αλήθειά της, την γνήσια Παράδοσή της. Την επιτυχή αυτή προσπάθεια διαπιστώνομε στην Ορθόδοξη εκκλησιαστική γραμματεία, η οποία, για να καταδείξει την έλλειψη γνησιότητος στα απόκρυφα, έπρεπε να φανερώσει, να εκφράσει την ίδια την γνησιότητα. Ο Θεοφόρος Ιγνάτιος αποτελεί τον πρώτο μέγα σταθμό στην αγωνιώδη θεολογική προσπάθεια της Εκκλησίας να υπερνικήσει την κακοδοξία και την παρέκκλιση, φανερώνοντας την αλήθεια και τη γνησιότητα. Όσοι στην πορεία της Εκκλησίας ακολούθησαν το παράδειγμά του και πέτυχαν με το φωτισμό του Πνεύματος να εκφράσουν την αλήθεια σε άλλα θέματα ονομάστηκαν Πατέρες και Διδάσκαλοι.
   Η προσφορά των απόκρυφων- πρέπει συγχρόνως να αναγνωρίσομε- είναι σημαντική. Διότι αν στην εποχή που γράφτηκαν δημιούργησαν στην Εκκλησία μεγάλα προβλήματα και προκάλεσαν ως ένα βαθμό την ορθόδοξη γραμματεία, σήμερα μας είναι χρήσιμα για τους εξής λόγους:
Μας δίνουν την εικόνα της πνευματικής και κάποτε της λειτουργικής καταστάσεως της αρχαίας Εκκλησίας. Προσφέρουν πολλά στον ιστορικό και λαογραφικό εμπλουτισμό μας. Με αυτά γνωρίζομε τις ποικίλες τάσεις, τις κεντρόφυγες δυνάμεις που γεννήθηκαν στην Εκκλησία, τις λαϊκότερες θρησκευτικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις των πιστών, τη διείσδυση του Γνωστικισμού, του Ιουδαϊσμού και των Ελληνιστικών ή κοσμολογικών αντιλήψεων στη ζωή της Εκκλησίας.
Μοναδική γίνεται η προσφορά των απόκρυφων στη γνώση των ηθών και των εθίμων, των προσδοκιών και των προβληματισμών, των ονείρων και των φόβων, των πόνων και των απογοητεύσεων των πρώτων χριστιανών. Αυτή ισχύει ιδιαίτερα για τα λαϊκότερα, διότι τα περισσότερα απόκρυφα οφείλονται στην γραφίδα αφελών, ασήμων και ευφάνταστων ανδρών.
Σπανιότατα στα απόκρυφα βιβλία ανευρίσκει κανείς και αναφορές ή διηγήσεις, που κατά παράδοση ανταποκρίνονται στα ιστορικά δεδομένα προσώπων και πραγμάτων της ΚΔ.
(Απόσπασμα από τον πρώτο τόμο της πατρολογίας του Στ. Παπαδόπουλου).

Siglitiki