Τρίτη, 24 Δεκεμβρίου 2013

Τα κεφαλονίτικα έθιμα των Χριστουγέννων και κεφαλονίτικα κάλαντα

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο και η Φάτνη

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο (έλατο ή κυπαρίσσι συνήθως) αποτελεί έθιμο ξενόφερτο, το οποίο ξεκίνησε από την Αλσατία πριν από 500 χρόνια και καθιερώθηκε στη Γερμανία, ως το απαραίτητο σύμβολο των Χριστουγέννων. Στην Ελλάδα και στην Κεφαλονιά τα πρώτα δέντρα, σε πολύ περιορισμένη ωστόσο κλίμακα, άρχισαν να στολίζονται μετά τον Α’
Παγκόσμιο πόλεμο. Η συγκεκριμένη επιρροή ήρθε από τους Άγγλους και έμελλε να γενικευτεί η διάδοσή του πρακτικά μετά από το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Την περίοδο αυτή καθιερώθηκε και η Φάτνη, ενώ σήμερα έχει επικρατήσει και αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της περιόδου για κάθε σπίτι.

Παραδοσιακά στην Κεφαλονιά στόλιζαν τα σπίτια τους με κλαδιά από αγριοκουμαριές και μυρτιές, ενώ πολλοί χρησιμοποιούσαν και σκίνους. Πραγματικά, θεωρούνταν εξαιρετικά όμορφη αλλά και ταυτόχρονα απαραίτητη η διακόσμηση αυτού του είδους σε κάθε σπίτι της εποχής. Σήμερα υπάρχει σε αρκετά σπίτια αυτό το στοιχείο, το οποίο όμως συμπληρώνεται απαραίτητα με τα πολύχρωμα λαμπάκια που αναβοσβήνουν και δίνουν ένα πολύχρωμο και φωτεινό τόνο στις γιορτές.

Η κουλούρα της γωνίας (της εστίας)

Ένα μάλλον ξεχασμένο έθιμο που για τελευταία φορά εμφανίστηκε σε χωριά της Λειβαθούς περί τα μέσα του 20ου αιώνα, είναι η κουλούρα της γωνίας. Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει σχέση με την αρχαία λατρεία της Εστίας, όπως μας πληροφορεί ο Ηλίας Τσιτσέλης και είναι τόσο παλαιό, ώστε να τιμάται από Ρωμαίους και Έλληνες.

Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων μαζευόταν ολόκληρη η οικογένεια γύρω από τη φωτιά,την οποία είχαν ανάψει με τρία κούτσουρα (από ελιά για τη σοδειά του λαδιού, από αμπέλι για τη σοδειά του κρασιού και από σκίνο για να διώχνει τα δαιμονικά). Η μητέρα έφερνε μια στρογγυλή κουλούρα με σταφίδες, καρύδια και αμύγδαλα, η οποία πάνω είχε την Άγια σφράγιση και μέσα ένα νόμισμα. Στη συνέχεια την έπαιρνε ο πατέρας, τη χάραζε σε κομμάτια ένα για κάθε μέλος του σπιτιού και ύστερα την έπιαναν όλοι γύρω από τη φωτιά. Ο πατέρας ή ο γηραιότερος του σπιτιού έπαιρνε λάδι και κρασί και το έριχνε σταυρωτά στη φωτιά μέσα από το άνοιγμα της κουλούρας. Τότε έψαλλαν το “η γέννησή σου Χριστέ...” και την ίδια στιγμή ο κάθε ένας τραβούσε το κομμάτι του ψάχνοντας μήπως του έχει τύχει το νόμισμα (το έθιμο της βασιλόπιτας που επικρατεί σήμερα είναι ξενόφερτο και έχει αντικαταστήσει αυτό της Κουλούρας της γωνίας, μεταφέροντας παράλληλα την ημέρα διεξαγωγής του). Αφού έτρωγαν τα κομμάτια τους συνέχιζαν με νηστίσιμα, αλλά και τις παραδοσιακές Κεφαλονίτικες τηγανίτες.

Το Χριστόψωμο

Τα Χριστούγεννα έχουν το δικό τους ψωμί, το Χριστόψωμο “με το τσουντί (σαν μαντολίνο με δύο λαβές)”. Πρόκειται για ένα μεγάλο σε μέγεθος ψωμί σχήματος στρογγυλού ή ορθογωνίου, με χαραγμένο απαραίτητα το Σταυρό πάνω του ή και το σύμβολο Χ. Παλαιότερα συνηθίζονταν στις άκρες του να τοποθετούνται σχέδια που να θυμίζουν τα πόδια του Θείου Βρέφους ή και ουρές ψαριών (από το Ι.Χ.Θ.Υ.Σ που είναι το σύμβολο του Χριστού), κάτι το οποίο σπανιότερα συναντάμε και σήμερα. Σε αρκετά χωριά της νήσου, την παραμονή των Χριστουγέννων έφτιαχναν με καλαμπάλευρο μπομπότα (παραδοσιακό καθαρά Κεφαλονίτικο γλύκισμα) και Χριστόψωμο, το οποίο έφερνε στη μέση σημάδι από τη μεγάλη σφραγίδα και είχε πέντε άκρες σαν το χέρι του Χριστού.

Τα Κεφαλονίτικα Κάλαντα των Χριστουγέννων

Την Παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά βγαίνουν για να πουν τα “Κάλαντα” και να μάσουν τον εορταστικό μποναμά τους. Τελευταία, έχει επικρατήσει να λέγονται το πρωί της παραμονής, όταν με το άνοιγμα των καταστημάτων ξεχύνονται οι μικροί καλανταδόροι στους δρόμους. Σπάνια συναντά κάποιος μεγαλύτερους με όργανα, ενώ συνήθως κατά το μεσημέρι οι παρέες σκορπίζουν έχοντας πλέον μαζέψει ένα ικανοποιητικό ποσό. Κάποιες χορωδίες μεγαλύτερων παραμένουν και τηρούν τα έθιμα το απόγευμα της ημέρας, όταν και μας θυμίζουν τις παλαιές καλές ημέρες που συναγωνίζονταν για την καλύτερη μουσική εκτέλεση. Ας θυμηθούμε λοιπόν, τι γινόταν παλαιότερα.

Στην Κεφαλονιά τα κάλαντα λέγονταν αποκλειστικά το βράδυ. Ειδικά στο Προσεισμικό Αργοστόλι η όλη διαδικασία είχε ένα τελετουργικό που ακολουθούσαν όλοι πιστά. Παιδιά με τα τρίγωνά τους (νωρίς το απόγευμα), αλλά και πολλοί μεγάλοι με κιθάρες, βιολί και μαντολίνο σκορπούσαν το χαρμόσυνο μήνυμα της έλευσης του Θεανθρώπου στη γη. Οι μεγαλύτεροι περιφέρονταν ολόκληρο το βράδυ από σπίτι σε σπίτι, το ξημέρωμα όμως έπρεπε να τους βρει συγκεντρωμένους στην επισκοπή, έξω από το σπίτι του Δεσπότη. Όλοι μαζί τότε έψαλλαν:

Ξύπνα, Πανιερώτατε,
να πας στην Εκκλησία,
που σε προσμένουν οι Άγγελοι,
ν' αρχίσεις Λειτουργία.

Σε όλους είναι γνωστό ότι τα Κεφαλονίτικα κάλαντα είναι διαφορετικά από αυτά της υπόλοιπης Ελλάδας, ενώ αυτό το έθιμο τηρείται ακόμα από την πλειοψηφία, αν και είναι έντονες οι ξενόφερτες επιδράσεις που τείνουν να το περιορίσουν. Παλαιότερα υπήρχαν παραλλαγές που εξιστορούσαν τη Γέννηση του Ιησού, ταυτόχρονα προέτρεπαν τους πιστούς πως να εορτάσουν την ημέρα αυτή των Χριστουγέννων.

...Ιδού οπού σας είπωμεν όλη την Ψαλμωδίαν
του Ιησού μας του Χριστού Γέννησης της Αγίας
κ' έπειτα άμα γνωρίσετε εις το αρχοντικόν σας
ευθύς τραπέζι στρώσατε βάλτε το φαγητόν σας...

(κάλαντα από μονόφυλλο έντυπο από Κεφαλονίτικο τυπογραφείο το 1854)

Η παραλλαγή που έχει επικρατήσει σήμερα (με κάποιες στιχουργικές κυρίως διαφοροποιήσεις τις οποίες συναντάμε από τόπο σε τόπο) είναι η ακόλουθη, που ταυτίζεται με την υπόλοιπη Ελλάδα.

(Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς
Για να σας ειπούμε χρόνους πολλούς)
Καλήν εσπέραν άρχοντες, κι αν είναι ο ορισμός σας
Χριστού τη θεία γέννηση να πω στο αρχοντικό σας
Χριστός Γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ την πόλη
οι ουρανοί αγάλονται και χαίρει η φύσης όλη
εν τω σπηλαίο τίκταιται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων
σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε πέτρα να μη ραϊσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πολλά να ζήσει.

Γενικά ακολουθούσαν πολλά παινέματα και ευχές, με σκοπό φυσικά να επακολουθήσει μεγαλύτερο φιλοδώρημα ή κέρασμα με γλυκίσματα της περιόδου. Διάφορες τοπικές παραλλαγές αξίζει επίσης να αναφερθούν:

Λειβαθώς
Από χρόνους σας πολλούς
κι ένα τάσι ποντικούς
κι ένα κόσκινο βολβούς

Πύλαρος
Παίρνουν νερό στα νύχια τους,
σαπούνι στα φτερά τους
και λούζουν τον αφέντη τους
και λούζουν την κυρά τους
και λούζουν τον αφέντη τους
τον πολυχρονεμένο.

Σάμη
Παίρνουν νερό ραντίζονται,
ραντίζουν και τη βάγια
και παίρνει η βάγια το κερί
και φεύγει απάνου-κάτου
και φέγγει στα καντήλια του,
του πολυχρονεμένου.

Πηγή: http://kefalonitis.com/

Φωτό από το http://agiabarbarapatras.blogspot.gr/2009/12/blog-post_8878.html

Το βρήκαμε στο vlahatasamis.gr

Read more: http://www.kefalonitikanea.gr/2013/12/blog-post_6878.html#ixzz2qlxhW1Gh